Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Vakitte bir seyahate çıkıp bugünden geriye gidildiğinde, tarihin tekerrür etmesiyle karşılaşırsınız. 1900’ler, 1800’ler, 1700’ler… İstediğiniz kadar gidin, her yüzyılda yüzlerce kişinin enkaz altında kaldığı yıkıcı sarsıntıların yaşadığımız topraklardaki tesirini görebilirsiniz. Yer bilimciler, Türkiye’nin üzerine kurulu olduğu ve levha hudutları, yani faylarla çevrili olduğu kara modülünde, 8’den büyük bir sarsıntı olmayacağını pek çok kez söylemişti. Ne olursa olsun, yıkılmayacak yapılar inşa etmek, sarsıntının büyüklüğü 8’den büyük ya da küçük olsa da yaşanacak acıların önüne geçebilir. Konu zelzeleye dirençli yapılar inşa etmeye gelince ise pek çok yapı gerecinin sürdürülebilir ve sağlıklı bir inşaatın hammaddesi olup olmadığı tartışılıyor. Taş, toprak, ahşap üzere materyallerle inşa edilen yapılar ne kadar güçlü? Sağlamlığın sırrı ‘hiç’ çimento kullanmamakta olabilir mi? Üstelik neredeyse ‘bedava’ yapılan yapılar ‘rammed earth’ sistemiyle inşa edilebiliyor olabilir. Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) İnşaat Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Türer, 7 bin yıldır kullanılan ve yapılan testlerde 8 büyüklüğündeki zelzeleye dayandığı ortaya koyulan yüzde 100 doğal duvarı Milliyet.com.tr’ye anlattı.

ANA GEREÇ TOPRAK VE AHŞAP! 7 BİN YILDIR KULLANILIYOR

Betonarme yapılar yanlış tekniklerle inşa edildiğinde her zelzelede yerle bir oluyor. Binlerce insanın mevt sebebi bu yapıların enkazında kayıtlara ‘deprem’ diye geçiyor. Doğru teknikler kullanıldığında ve mühendislik hizmeti göz gerisi edilmediğinde ise betonarme son derece sağlam olabiliyor. Ancak tekrar de doğal olmayan gereçler ve karbon salınımı enkaz oluşturmasa da gelecek günlerimizden ‘çalıyor.’ Prof. Dr. Ahmet Türer, bir öğrencisiyle hayata geçirdiği projede 8 büyüklüğündeki sarsıntıya dayanabilen, üstelik karbon salınımını en aza indiren gereçlerle bir duvar inşa etmeyi başardı. Peki, yaklaşık 7 yıl evvel hayata geçirilen ve başarılı halde uygulanması halinde hayatı ve geleceği kurtaracak projedeki duvar hangi materyallerle yapıldı?

Prof. Dr. Ahmet Türer, “Bilinen Rammed Earth, sıkıştırılmış toprak gereç içeren bir duvardır.  İçinde killi, kumlu materyaller bulunur. Bunları en uygun nem oranında ıslatıyorsunuz ve sonra katmanlar halinde bir tokmakla vurarak sıkıştırıyorsunuz. Her katmanın kalınlığı 5 ila 10 santim kadar oluyor. Fakat dünyada kullanılan sisteme ek, birtakım yenilikler geliştirdik. Bunlardan en değerlisi sıkıştırılmış toprağın içine koyduğumuz dairesel halka formunda donatılardır. Betonarme kolonlardaki etriyelere (betonarme yapılarda kolon, kiriş üzere taşıyıcı sistem elemanlarının uzunluğuna donatılarını saran, inşaat çeliğinin bükülmesiyle elde edilen bir sargı donatısı) benziyor. Bir oburu de başlık girişi ile temel ortasına yerleştirdiğimiz çapraz gergi elemanlardır” dedi. Aslında Prof. Dr. Ahmet Türer’in bahsettiği bu sistem milattan evvel 5000 yılında inşa edilmiş yapılarda da görülüyordu. Öyle ki sağlam oluşu, onu temel duvarlarını inşa etmek için olağanüstü bir seçim haline getirmişti. Peki ‘rammed earth’ ile inşa edilmiş yapılar 7 bin yıldır ayakta mı?

Güney Carolina, Stateburg’daki Holy Cross Episcopal Kilisesi, 1850 ila 1852 yılları ortasında sıkıştırılmış toprak sistemiyle inşa edilmişti.

‘MALZEMELERİ NEREDEYSE ÜCRETSİZ’

Binlerce yıldır kullanılan tekniklerin geliştirilmesiyle dikilen duvar zelzeleye dayanmıştı. Peki bütçeler duvarın masraflarına dayanır mıydı? Bu sorunun yanıtı da tıpkı projenin başarılı sonucu üzere son derece memnunluk verici. Zira killi ve kumlu toprak ile ahşaptan yapılan bu duvar neredeyse fiyatsız formda tamamlanabiliyor. Peki etraf için olumlu yanları ne ve ne vakit bu duvarı yapmak neredeyse fiyatsız oluyor? Prof. Dr. Ahmet türer şöyle anlattı:

“Özellikle sanayi ihtilalinden itibaren, atmosfere çok fazla karbondioksit salınımı yapıyoruz ve bu sebeple global ısınma, sera tesiri, mevsimsel iklim değişiklikleri, daha çok doğal afet… Yani sel ve kuraklık üzere meselelerle yüz yüze kalıyoruz. Hem toprak hem ahşap kullanımı betonarme-çelik üretiminde olduğu üzere atmosfere karbon salınımı yapmıyor. Bu sebeple sürdürülebilir bir inşaat teknolojisi olarak önümüze çıkıyor. Bilhassa ahşap kullandığımız vakit hem zelzeleye güçlü hem de atmosferden karbondioksit yakalayan bir inşaat gereci kullanmış oluyoruz. ‘Toprakarme’ kullanmanın en güzel tarafı neredeyse ‘ücretsiz’ olmasıdır. Zira killi ve kumlu toprağın bulunduğu yerlerde neredeyse fiyatsız olarak binanızı inşa edebiliyorsunuz.”

Çin Seddi’nin Hangtu bölümü

HEDEF 2050! KARBON AYAK İZİ AZALIYOR

Aslında bir yapının hangi büyüklükte zelzeleye dayanacağını söylemek uzmanlar için bile pek de hakikat değil. Lakin 8 büyüklüğündeki zelzelelerin tesirlerini bu duvara uygulayan Prof. Dr. Ahmet Türer ve öğrencisi, duvarın hasar almadan kaldığını görmüştü. Bu sebeple test edilmiş ve onaylanmış duvar itimat veriyordu. Lakin doğal bu sistemin kullanılması içi elverişli olmayan yerler de var. Pek çok sefer yağmurla yıkıldığı duyulan, can ve mal kaybına sebep olan istinat duvarları, sudan olumsuz etkilenebileceği için pek kullanılmıyor. Prof. Dr. Türer de bu mevzuda, “Dünyada sıkıştırılmış duvarın istinat duvarı olarak kullanıldığı örnekler mevcut. Fakat izafî olarak az sayıda. Zira art dolgudan gelecek sudan etkilenmesi ve düzlem dışı tarafta eğilmeye karşı daha az güçlü olması üzere sıkıntıları var” diyor. Prof. Dr. Ahmet Türer duvarın dayanımına ait, “Aslında duvarımız toprakarme olduğu için son derece rijit ve dönemi da epey kısa. Bu sebeple sarsıntıyla çok formda etkileşime girmiyor. Spektral büyütme tesirlerinden de uzak kalıyor. Ayrıyeten perde duvar üzere davrandığından, son derece güçlü çalışıyor. Biz toprağı kesme ya da çekme istikametinde değil, yalnızca basma tarafında kullandık. Kesme ve çekme istikametinde donatı gergiler kullandık” diye ayrıntıları paylaştı. İnşa edilen duvarla ilgili tek hoş sonuç sağlamlık ve maliyet değildi. Gelecekti! Gelecek vadeden ‘doğal teknolojilerden’ olan bu sistem, karbon ayak izini neredeyse 0’a indiren yapılar inşa etmeyi sağlıyor. Sağlıklı hayatı, hem insan hem de etraf için sunuyor.